Esperantaj vortoj, kiujn mi ne ŝatas uzi

(Niponlingva versio)

. Esperanto estas eble multe pli facile-lernebla kaj racia lingvo ol ĉiuj naciaj lingvoj ja en frazregulo(gramatiko) sed ne en altnivelaj vortoj. Esperanto ja havas superan kapablon en vortderivado, sed ĝishodiaŭaj esperantistoj ne sufiĉe utiligis la kapablon.

. Kompare kun tia Esperanto, en Ĉinliteraj kunmetitaj vortoj, kiujn posedas ne nur la Ĉina(Ĉongua?) sed ankaŭ la Nipona(japana) plejparte da altnivelaj vortoj estas derivataj el nur facilaj bazaj vortoj. Ekzemple en la Nipona jenaj maldekstraj vortoj estas Ĉinlitere esprimataj kiel dekstraj:

biologio	-->	sei-bucu-gaku (viv-aĵ-studo)
paleontologio	-->	ko-sei-bucu-gaku (malnov-viv-aĵ-studo)
homonimo	-->	dou-on-i-gi-go (sam-son-malsam-senc-vorto)
sinonimo	-->	dou-gi-go (sam-senc-vorto)

Unu kialo, kial la Ĉina (aŭ Ĉinliteraj vortoj en la Nipona) sukcesis fari plejparte da altnivelaj vortoj kiel kunmetaĵoj de nur facilaj bazaj vortoj estas, ke Ĉinaj bazaj vortoj inkludas sufiĉe malmulte (1 aŭ 2) da silaboj (elparoleroj) kaj do sufiĉe mallonge elparoleblaj. Ekzemple ankaŭ la Germana(Deŭĉa?) havas tendencon fari altnivelajn vortojn kiel kunmetaĵojn de bazaj vortoj, sed tiaj vortoj ĝenerale fariĝas iom longaj.

. Tiusence Volapu"k, kies radikoj estas mallongigite faritaj el anglaj(Englandaj?) aŭ Germanaj vortoj estas eventuale pli avantaĝa en vortderivado ol Esperanto. Kvankam iuj (esperantistoj) opinias, ke malfacileco diveni originajn vortojn de la mallongigitaj radikoj estas malavantaĝo de Volapu"k, tamen miaopinie la malfacileco diveni signifojn de vortoj laŭ scioj de eŭropaj lingvoj estas pli avantaĝa en neŭtraleco ol Esperanto. Sed Volapu"k estas ja pli malavantaĝa en facileco de frazregulo kaj elparolo ol Esperanto.

. Tiu-rilate distinge elparoli aŭ aŭskulti la Ĉinajn radikojn mallongajn estas malfacile kaj tio estas `malavantaĝo' de la Ĉina lingvo por alilandanoj por lerni. Dume la Nipona, en kiu elparoloj de la Ĉinliteraj vortoj estas tre simpligitaj havas `malavantaĝo'n, ke multe da Ĉinliteraj kunmetitaj vortoj fariĝas samsonaj malsamsencaj vortoj. Kaj malsameco de la Ĉinliteroj helpas al Niponoj(japanoj) por perokule distingi tiajn samsonajn vortojn ĉu bone ĉu malbone. Kaj eĉ en artefarita lingvo, kiu celas facile-lerneblecon por ĉiuj, estas malfacile plenumi samtempe facilecon en derivado de altnivelaj vortoj (mallongecon de radikoj), facilecon en elparolado de vortoj (malmultecon de voĉ-son-eroj) kaj malmultecon de samsonaj vortoj. Ekzemple en la kazo de Esperanto elparolo de vortoj estas facila kaj troviĝas malmulte da samsonaj vortoj sed por derivi altnivelajn vortojn radikoj de bazaj vortoj estas ne sufiĉe mallongaj kaj pro tio (laŭ mi ne nur pro tio) altnivelaj vortoj simple devenas el Latinaj aŭ Grekaj radikoj.

. Se oni anstataŭigus altnivelajn vortojn en Esperanto per kunmetitaj vortoj el bazaj radikoj, kelkaj el ili ja estus tro longaj vortoj sed multaj el ili povus esti praktike mallongaj utiligante meteblajn vorterojn (`mal', `-aĵ', `-ig', `-il' ktp). Laŭ mi (neEŭropano) tia Esperanto, kies altnivelaj vortoj plejparte estus faritaj kiel kunmetaĵoj el bazaj vortoj estus multe pli alloga kiel internacia lingvo.

. Sed ĝis hodiaŭ Esperanto kreskis ne tiom alloga eble pro tio, ke post-Zamenhofaj antaŭuloj en Esperantio ne sciis lingvojn kiel la Ĉinan (dum ili ja eble sciis la Germanan). Ĉi tiu fakto ŝajnas al mi ege stranga, ĉar por internacia lingvo ne nur facile-lernebleco de frazregulo sed ankaŭ facile-memorebleco de altnivelaj vortoj estu grave konsiderenda afero, ĉu ne ? Kompare kun naciaj lingvoj Esperanto estas eble la plej facile-lernebla lingvo ja en frazregulo sed ne en altnivelaj vortoj.

. Tamen mi volas kompreni, ke Esperanto, kiu havas historion de 100 jaroj ankoraŭ estas survoje sur vojo al pliinternaciiĝo. Kompreneble tuj anstataŭigi multe da altnivelaj vortoj estus malfacile, sed ni povas almenaŭ eviti uzi kelkajn altnivelajn (kaj ankaŭ por-poemajn) vortojn, anstataŭ kiuj tuj troviĝas pli facilaj esprimoj (ekz. `aŭtodidakte lerni' -> `mem-lerni', `konversacii' -> `inter-paroli' ktp). Ni ne faru Esperanton lingvo nur por inteligentuloj, specilalistoj aŭ poemverkistoj, kiuj jam havas sciojn de Eŭropaj lingvoj, sed ni faru Esperanton lingvo pli neŭtrala kaj pli facile-lernebla por ĉiuspecaj homoj, ĉu ne ?

La supran artikolon troviĝas ankaŭ en la organo de Hispana Asocio de Laboristoj Esperantistaj `Kajeroj el la Sudo', n-ro 38.

Rilate al ĉi tiu temo mi ricevis opinion de Brendan LINNANE en la paĝo de `Neŭtraligu Esperanton' .

(p) signifas por-poeman vorton.

. Mi de tempo al tempo renovigas la anstataŭajn esprimojn alprenante opiniojn de aliaj esperantistoj. Mi ne pensas, ke jenaj ekzemploj estas la plej bonaj esprimoj. Eble troviĝas pli taŭgaj kunmetitaj esprimoj por iuj vortoj jenaj. Eĉ se jenaj ekzemploj inkludas kelkajn malbonajn esprimojn, tio almenaŭ ne neas la opinion, ke kunmetitaj altnivelaj vortoj el bazaj radikoj estas pli avantaĝaj en facile-lernebleco, signifo-divenebleco, neŭtraleco ktp ol Latin-Grek-devenaj altnivelaj vortoj.

. Ĉirilate krom mi jam troviĝas ekzemplo, kie oni utiligas kunmetitajn vortojn evitante Grek-Latinajn vortojn: Gramatika vortareto en Plena Manlibro de Esperanta Gramatiko de Bertilo Wennergren. Krome, Thierry SALOMON montris en ` Mil kaj unu nenecesaj vortoj' vortojn anstataŭigeblajn per pli facilaj aŭ facile-kun-meteblaj vortoj.

khmhtg